ข้อเท็จจริง เกี่ยวกับวัคซีน โควิด-19
- โรคฝีดาษลิงไม่ได้เป็นผลข้างเคียงจากวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer โรคฝีดาษลิงเกิดจากไวรัสในตระกูลฝีดาษ ซึ่งไม่เกี่ยวกับเชื้อไวรัส SARS-CoV-2 ที่ทำให้เกิดโรค COVID-1918
- จนถึงปัจจุบัน ไม่มีรายงานว่าวัคซีน COVID-19 ของ Pfier-BioNTech สามารถชักนำให้เกิดการกลายพันธุ์ของ DNA หรือมะเร็ง19ข้อความดังกล่าวนี้ถูกอ้างถึงเมื่อวันที่ 12 กันยายน 2023 ในระหว่างการประชุมรับฟังความคิดเห็นเกี่ยวกับการเตรียมความพร้อมสำหรับการระบาดใหญ่ที่จัดโดยคณะกรรมการการแพทย์ของวุฒิสภา ประเทศสหรัฐอเมริกา ในระหว่างการประชุม คณะกรรมการได้รับฟังความคิดเห็นเกี่ยวกับวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech mRNA โดยกล่าวอย่างไม่ถูกต้องว่าวัคซีนอาจมีผลกระทบต่อ DNA ของบุคคลและอาจจะเป็นความเสี่ยงในการเกิดมะเร็งทางทฤษฎีซึ่งไม่มีหลักฐานใดที่สนับสนุนคำกล่าวอ้างเหล่านี้คำกล่าวอ้างเหล่านี้อ้างถึง SV40 ซึ่งย่อมาจาก Simian Virus 40 ซึ่งเป็นไวรัส DNA ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติในลิง ในทศวรรษที่ 1960 พบว่าวัคซีนโปลิโอบางชนิดปนเปื้อนไวรัส SV40 ทำให้ผู้ที่ได้รับวัคซีนโปลิโอได้รับไวรัส SV40 ทั้งนี้ วัคซีน COVID-19 ไม่มีไวรัส SV40 ที่ก่อโรคได้เป็นส่วนประกอบแต่อย่างใด ในกระบวนการสร้าง spike ของ วัคซีน mRNA จะใช้ พลาสมิดDNA เป็นโครงสร้างพื้นฐาน หรือที่เรียกว่า “วัสดุตั้งต้น” ส่วนที่ไม่ก่อให้เกิดโรคของลำดับ SV40 มีอยู่ในวัสดุตั้งต้นที่ใช้โดย Pfizer และ BioNTech วัสดุตั้งต้นนี้ไม่มียีนที่ก่อให้เกิดมะเร็ง (oncogenes) ซึ่งเป็นยีนที่อาจมีศักยภาพในการก่อให้เกิดมะเร็ง วัคซีนหลายชนิดมีปริมาณดีเอ็นเอเล็กน้อย หรือที่เรียกว่าดีเอ็นเอตกค้าง ซึ่งหน่วยงานกำกับดูแลได้กำหนดขีดจำกัดไว้ตามข้อกำหนดสำหรับวัคซีนทุกชนิด ทั้งนี้ปริมาณดีเอ็นเอตกค้างที่มีอยู่ในวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech อยู่ภายในขอบเขตที่ได้รับอนุญาตจากข้อกำหนดมาตรฐาน
- ในการประชุม World Economic Forum ที่เมืองดาวอสในปี ค.ศ. 2022 นายอัลเบิร์ต บัวร์ลา กล่าวว่า “ผมคิดว่านี่เป็นการเติมเต็มความฝันที่เรามีร่วมกับทีมผู้นำของเรา เมื่อเราเริ่มต้นในปี '19 สัปดาห์แรกที่เราพบกันในเดือนมกราคมปี '19 ในแคลิฟอร์เนียเพื่อกำหนดเป้าหมายสำหรับห้าปีข้างหน้า และเป้าหมายหนึ่งในนั้น คือ เราจะลดจำนวนผู้ที่ไม่สามารถเข้าถึงยาของเราได้ลง 50% ภายในปี ค.ศ.2023” 20
- ไม่, อาการข้างเคียงที่เกี่ยวกับหัวใจหลังจากได้รับวัคซีนโควิด-19 ไม่ใช่อาการที่พบบ่อย แต่พบได้น้อยหลังได้รับวัคซีนข้อมูลจากศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค (CDC) ซึ่งติดตามอาการข้างเคียงหลังการใช้งานในชีวิตจริงของวัคซีนโควิด-19 mRNA ที่ได้รับอนุญาตหรืออนุมัติ พบว่าวัคซีนเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ (myocarditis) และเยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ (pericarditis) ได้ โดยเฉพาะในสัปดาห์แรกหลังการฉีดวัคซีน16, 15 สำหรับวัคซีนโควิด-19 ของ Pfizer-BioNTech ความเสี่ยงที่พบได้จะสูงที่สุดในกลุ่มผู้ชายที่มีอายุ 12 ถึง 17 ปีตั้งแต่เดือนมิถุนายนปี ค.ศ 2021 ได้มีการแจ้งเตือนเกี่ยวกับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของการเกิดกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบและเยื่อหุ้มหัวใจอักเสบจากการได้รับวัคซีน mRNA โดยได้มีการอัพเดทข้อมูลการเสี่ยงในเอกสารกำกับยาของวัคซีน mRNA เพื่อแนะนำถึงความเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นได้14
- Pfizer ไม่ได้ทำการทดลองทางคลินิกวัคซีนในประชากรเด็กในยูเครน21
- ไม่พบความเชื่อมโยงระหว่างวัคซีน COVID-19 กับการเกิดโรคออทิสติก ผลการประเมินประโยชน์-ความเสี่ยงจากการฉีดวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech หลายร้อยล้านโดสทั่วโลก แสดงให้เห็นว่าวัคซีนของเรายังคงมีประโยชน์มากกว่าความเสี่ยงสำหรับทุกกลุ่มอายุในการใช้ตามคำแนะนำที่ได้รับอนุญาต
นอกจากนี้ การศึกษาหลายฉบับก่อนหน้านี้ได้ประเมินความปลอดภัยของวัคซีนและพบว่าไม่มีความสัมพันธ์ระหว่างวัคซีนการเกิดโรคออทิสติก17
- ไม่มีข้อมูลที่บ่งชี้ว่าวัคซีนของ Pfizer และ BioNTech ทำให้เกิดโรคปอดบวมจากเชื้อไมโคพลาสมา ข้อมูลจากการฉีดวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech หลายร้อยล้านโดสทั่วโลก พบว่าวัคซีนของเรายังคงมีประโยชน์มากกว่าความเสี่ยงสำหรับทุกกลุ่มอายุในการใช้ตามคำแนะนำที่ได้รับอนุญาต21
- วัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech รุ่นแรก (เปิดตัวในปี ค.ศ. 2020) ผ่านการทดลองทางคลินิกกับมนุษย์อย่างกว้างขวางก่อนที่จะได้รับการอนุมัติจากองค์การอาหารและยา (FDA)หน่วยงานกำกับดูแลยาทั่วโลกเห็นพ้องกันว่า ในการผลิตวัคซีน COVID-19 ให้ตรงกับสายพันธุ์ที่ระบาดในปัจจุบัน สามารถใช้ข้อมูลประสิทธิภาพและความปลอดภัยก่อนเริ่มการศึกษาในมนุษย์ (pre-clinical) และข้อมูลขการผลิตเพื่อขออนุมัติการใช้วัคซีน การทดลองทางคลินิกกับมนุษย์และหลักฐานเชิงประจักษ์ในชีวิตจริงยังคงแสดงให้เห็นถึงความปลอดภัยและประสิทธิภาพของวัคซีน COVID-19 ชนิด mRNA ในผู้ใหญ่และเด็กทั่วโลกข้อมูลที่รวบรวมก่อนการเริ่มต้นการทดลองทางคลินิก ซึ่งรวมไปถึงข้อมูลจากการทดสอบกับหนู ได้ทำนายการตอบสนองต่อวัคซีนในมนุษย์อย่างน่าเชื่อถือในวัคซีนสายพันธุ์ COVID-19 หลายชนิด (รวมถึง Coronavirus ที่พบได้ตามธรรมชาติประเภท Omicron BA.1 และ Omicron BA.4/BA.5) ซึ่งนำไปสู่การผลิตวัคซีน COVID-19 ประเภท bivalent Omicron BA.4/BA.5 ที่ได้รับอนุมัติให้ใช้ในผู้ใหญ่และในเด็กวัคซีน COVID-19 ที่ปรับปรุงของ Pfizer ซึ่งออกแบบมาสำหรับสายพันธุ์ย่อย Omicron XBB.1.5 (Kraken) แตกต่างจากวัคซีน COVID-19 เพียงบริเวณของ spike protein mRNA ที่ใช้สายพันธุ์ย่อย SARS-CoV-2 ที่แตกต่างกัน การศึกษาทางคลินิกของวัคซีนนี้ในมนุษย์เริ่มดำเนินการแล้ว คาดว่าจะมีผลการศึกษาเผยแพร่ในปลายปี 2023 21
- โรคภูมิคุ้มกันบกพร่องที่เกิดจากวัคซีน ซึ่งเป็นคำที่ใช้กันหลัก ๆ บนโซเชียลมีเดีย ไม่ใช่ภาวะหรือโรคที่ได้รับการยอมรับกันในวงการแพทย์ ทั้งนี้วัคซีน COVID-19 ทำงานโดยกระตุ้นการตอบสนองภูมิคุ้มกันตามธรรมชาติของร่างกาย ตามที่ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคของสหรัฐอเมริกา (CDC) กล่าวว่า
"ไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่ระบุว่าวัคซีน COVID-19 ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลงหรือเสียหาย" นอกจากนี้ CDC ยังระบุว่าไม่มีความสัมพันธ์ระหว่างการฉีดวัคซีน COVID-19 กับเชื้อไวรัสภูมิคุ้มกันบกพร่องของมนุษย์ หรือโรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง13
- อัลเบิร์ต บัวร์ลา ได้รับวัคซีน COVID-19 ของ Pfizer-BioNTech ครบถ้วน ข้อมูลที่ไม่ถูกต้องเกี่ยวกับสถานะการฉีดวัคซีนของเขามาจากความคิดเห็นที่เขาได้ให้ไว้ในช่วงแรกที่มีวัคซีนก่อนที่เขาจะได้รับการฉีดวัคซีนถึงแม้ว่าเขาต้องการที่แสดงให้โลกมั่นใจถึงประสิทธิภาพและความปลอดภัยของวัคซีน แต่เขาไม่ต้องการที่จะรับวัคซีนก่อนผู้ที่สมควรได้รับมากกว่า เขาจึงเลือกที่จะปฏิบัติตามแนวทางของศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคของสหรัฐอเมริกา (CDC) เกี่ยวกับชาวอเมริกันที่ควรได้รับวัคซีนก่อน โดยพิจารณาจากอายุและภาวะที่เป็นอยู่ โดยเขาได้รับวัคซีนครั้งแรกเมื่อวันที่ 16 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2021 และได้รับวัคซีนตามคำแนะนำจนครบถึงปัจจุบัน21
- เราไม่เคยและจะไม่มีวันทำการวิจัยเพื่อสร้างหรือปรับเปลี่ยนไวรัสโดยมีเจตนาให้มันแพร่ระบาดหรือเป็นอันตรายต่อผู้คน นี่คือข้อมูลที่เป็นการบิดเบือนและเป็นเท็จ
เราทำการวิจัยเพื่อวิเคราะห์ความสามารถของวัคซีนของเราในการช่วยป้องกันหรือรักษาโรค และเรามุ่งมั่นที่จะเผยแพร่ข้อมูลที่เรารวบรวมได้ทั้งหมด21
- การอนุมัติวัคซีน COVID-19 ของเราอิงจากชุดข้อมูลจำนวนมากที่แสดงให้เห็นว่าวัคซีนของเรามีความปลอดภัยและมีประสิทธิภาพในการป้องกันการเจ็บป่วย รวมถึงลดความรุนแรงของโรคและการเข้ารักษาตัวในโรงพยาบาล ไม่ได้พิจารณาว่าวัคซีนป้องกันการแพร่เชื้อหรือไม่ เรากำลังติดตามและปรับตัวตามสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ และยังคงนำสิ่งที่เราเรียนรู้จากการรวบรวมข้อมูลอย่างต่อเนื่องและสถิติการพัฒนาวัคซีนและวิธีรักษาที่ช่วยชีวิตและปรับปรุงชีวิตของผู้คนนับล้าน21
- วัคซีนหลายชนิดจำเป็นต้องฉีดหลายเข็มเพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกันต่อไวรัส เช่น วัคซีนไข้หวัดใหญ่ประจำปี และวัคซีน Tdap สำหรับโรคบาดทะยัก คอตีบ และไอกรนชนิดไร้เซลล์ สำหรับโควิด-19 การฉีดวัคซีนเพิ่มเติมเป็นวิธีหนึ่งในการกระตุ้นให้ร่างกายจดจำ “คำสั่ง” ที่ได้รับจากชุดวัคซีนเดิม และยังเป็นวิธีให้ร่างกายได้รับ
“คำสั่งใหม่” เพื่อรับมือกับสายพันธุ์ของไวรัสที่เปลี่ยนแปลงไป11
ในช่วงเริ่มต้นของการระบาดใหญ่ เรากำลังเผชิญกับไวรัสที่เรายังรู้น้อยมากในขณะนั้น และจากข้อมูลพบว่าไวรัสนี้แพร่เชื้อได้ง่ายและรุนแรงกับคนจำนวนมาก
นับแต่นั้นมา เราได้เรียนรู้มากขึ้นและติดตามข้อมูลอย่างใกล้ชิด ซึ่งแสดงให้เห็นว่าไวรัสชนิดนี้มีการกลายพันธุ์สูงและคาดเดาได้ยาก10 เช่นเดียวกับวัคซีนไข้หวัดใหญ่ที่มีการปรับสูตรทุกปี เราจึงสามารถพัฒนาวัคซีนโควิดให้สอดคล้องกับสายพันธุ์ที่กำลังระบาดได้ ซึ่งเป็นไปได้เพราะเรามีข้อมูลด้านความปลอดภัยและประสิทธิภาพของวัคซีนโควิด-19 เป็นอย่างดี จากการใช้ในคนหลายร้อยล้านคนทั่วโลกตลอดสามปีที่ผ่านมา
- ไม่เป็นความจริง วัคซีนของไฟเซอร์ รวมถึงวัคซีนโควิด-19 ไม่มีไมโครชิปหรืออุปกรณ์ติดตามใด ๆ อยู่ภายในทั้งสิ้น21
- ไม่จริง วัคซีน mRNA ไม่ได้เปลี่ยนแปลงสารพันธุกรรมของคุณแต่อย่างใด และไม่มีปฏิสัมพันธ์โดยตรงกับ DNA ของคุณเลย9
- เมื่อวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2566 องค์การอาหารและยาสหรัฐฯ ได้ขยายการอนุมัติให้ใช้ในกรณีฉุกเฉิน (EUA) สำหรับวัคซีนโควิด-19 ชนิดสองสายพันธุ์ (bivalent)
แก่บุคคลอายุ 5 ปีขึ้นไปที่ยังไม่เคยรับวัคซีนให้สามารถรับวัคซีนชนิด bivalent เป็นเข็มแรกได้ และอนุมัติให้เด็กอายุ 6 เดือนถึง 4 ปี รับวัคซีนได้สูงสุด 3 เข็ม
โดยขึ้นอยู่กับประวัติการรับวัคซีนก่อนหน้า นอกจากนี้ ยังอนุมัติให้กลุ่มอายุ 5 ปีขึ้นไปที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องบางประการสามารถรับวัคซีน (dose) เพิ่มเติมได้
ด้วยเหตุนี้ วัคซีนโควิด-19 ชนิดสายพันธุ์เดี่ยว (monovalent) จึงไม่มีความจำเป็นอีกต่อไปซึ่งองค์การอาหารและยาสหรัฐฯได้ทำการยกเลิกการอนุมัติในเวลานั้น8
- ไม่เป็นความจริง ในกระบวนการพัฒนาอย่างต่อเนื่องของวัคซีนโควิด-19 ของไฟเซอร์-ไบออนเทค ไฟเซอร์ไม่ได้ดำเนินการวิจัยเพื่อเพิ่มศักยภาพการทำงานของไวรัส หรือชักนำให้เกิดการเร่งพัฒนากลายพันธุ์ของไวรัส 21
ไฟเซอร์ร่วมมือกับพันธมิตรในการวิจัย โดยใช้ไวรัส SARS-CoV-2 ต้นแบบในการสร้างโปรตีนหนาม (spike protein) ของสายพันธุ์ใหม่ที่เป็นสายพันธุ์ที่น่ากังวล
โดยการทำการศึกษาวิจัยนี้จะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อหน่วยงานสาธารณสุขได้ระบุว่าสายพันธุ์ดังกล่าวเป็นสายพันธุ์ที่น่ากังวลแล้วเท่านั้น ซึ่งการศึกษาวิจัยนี้ช่วยให้เราประเมินได้อย่างรวดเร็วว่าวัคซีนที่มีอยู่สามารถกระตุ้นให้ร่างกายสร้างแอนติบอดีเพื่อต้านสายพันธุ์ใหม่นั้นได้ดีเพียงใด จากนั้นเราจะเผยแพร่ข้อมูลผ่านวารสารวิชาการที่ผ่านการประเมินโดยผู้ทรงคุณวุฒิ และใช้ข้อมูลดังกล่าวเป็นหนึ่งในขั้นตอนสำคัญในการพิจารณาว่าจำเป็นต้องปรับสูตรวัคซีนหรือไม่ 21
- ความแตกต่างหลักอยู่ที่เจตนาของผู้เผยแพร่ข้อมูล
ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคแห่งสหรัฐฯ (CDC) ได้ให้คำจำกัดความไว้ว่า:
- Misinformation คือ ข้อมูลที่ไม่ถูกต้อง ซึ่งถูกแชร์โดยผู้ที่ไม่ได้มีเจตนาจะหลอกลวง
- Disinformation คือ ข้อมูลที่ไม่ถูกต้อง ซึ่งถูก สร้างและเผยแพร่อย่างเจตนาเพื่อจงใจทำให้เข้าใจผิด หรือก่อให้เกิดผลเสีย1
- องค์การอนามัยโลก (WHO) แนะนำ 7 ขั้นตอน เพื่อตรวจสอบความน่าเชื่อถือของข้อมูลที่คุณได้รับ 2
- • ประเมินแหล่งที่มา – ข้อมูลมาจากองค์กรหรือบุคคลที่น่าเชื่อถือหรือไม่
- • อ่านให้ลึกกว่าพาดหัวข่าว – พาดหัวอาจไม่ใช่ข้อมูลที่เป็นจริง หรือจงใจสร้างความตื่นตระหนก (Clickbait) ควรอ่านเนื้อหาโดยละเอียด
- • ตรวจสอบชื่อผู้เขียน – ผู้เขียนมีความรู้หรือความเชี่ยวชาญในเรื่องนั้นหรือไม่
- • เช็ควันที่เผยแพร่ – ข้อมูลเก่าอาจไม่ตรงกับสถานการณ์ปัจจุบัน
- • พิจารณาหลักฐานที่สนับสนุน – ข้อมูลมีแหล่งอ้างอิงหรือการศึกษารองรับหรือไม่
- • ทบทวนอคติของตนเอง – เปิดใจและพิจารณาว่าความเชื่อเดิมของเราส่งผลต่อการตัดสินข้อมูลหรือไม่
- • อ้างอิงแหล่งตรวจสอบข้อเท็จจริง – เช่น เว็บไซต์ fact-checking ที่เป็นกลางและเชื่อถือได้
- ผลข้างเคียงอาจแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคลและขึ้นอยู่กับชนิดของวัคซีนที่ได้รับ ดังนั้นควรปรึกษาผู้ให้บริการทางการแพทย์เพื่อประกอบการตัดสินใจ
ในการรับวัคซีนที่เหมาะสม
ความปลอดภัยเป็นสิ่งที่เราให้ความสำคัญสูงสุด - ซึ่งไฟเซอร์ให้ความสำคัญกับทุกกรณีที่มีรายงานผลข้างเคียงที่อาจเกี่ยวข้องกับวัคซีนโควิด-19 ของเราอย่างจริงจัง แม้ว่าจะมีประชาชนหลายร้อยล้านคนทั่วโลกที่ได้รับวัคซีนแล้ว แต่สิ่งสำคัญคือ ต้องเข้าใจว่ายาทุกชนิด—รวมถึงวัคซีน—ล้วนมีโอกาสเกิดผลข้างเคียงได้ 7
ผลข้างเคียงเหล่านี้ได้รับการติดตามอย่างใกล้ชิดและประเมินในระหว่างการทดลองทางคลินิกอย่างเข้มงวด เพื่อให้มั่นใจว่าประโยชน์ของวัคซีนมีมากกว่าความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น6
สามารถดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับผลข้างเคียงได้ที่เว็บไซต์ของ CDC ในหัวข้อ Possible Side Effects After Getting a COVID-19 Vaccine หรือเยี่ยมชมหน้า Coronavirus Resources ของไฟเซอร์เพื่อศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับความพยายามของเราในการรับมือกับโควิด-19
Pfizer's Approach to Misinformation
- องค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ช่วยรักษาชีวิตและถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการต่อสู้กับโรคภัยและดูแลผู้ป่วย อีกทั้งยังเป็นพื้นฐานในการส่งเสริมให้คนรอบข้างและชุมชนหันมาใส่ใจสุขภาพของตนเอง รวมถึงสนับสนุนสุขภาพของประชาชนในภาพรวม
ในฐานะองค์กรที่ได้รับการยอมรับมาอย่างยาวนาน ไฟเซอร์มุ่งมั่นที่จะเป็นแหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือและเป็นกลางเกี่ยวกับความก้าวหน้าทางการแพทย์และวิทยาศาสตร์ที่ล้ำหน้า เราใช้ทรัพยากรด้านวิทยาศาสตร์และผู้เชี่ยวชาญระดับโลกเพื่อให้ความรู้และสร้างแรงบันดาลใจ ส่งต่อข้อเท็จจริง ข่าวสาร และเนื้อหาที่ช่วยเสริมพลังให้ผู้อ่านตัดสินใจบนพื้นฐานของข้อมูลที่ถูกต้อง — ทำให้โลกใบนี้มีสุขภาพที่ดีขึ้นกว่าเดิม21
References
1. The Myth of the War of the Worlds Panic. Salon. https://slate.com/culture/2013/10/orson-welles-war-of-the-worlds-panic-myth-the-infamous-radio-broadcast-did-not-cause-a-nationwide-hysteria.html. Published October 28, 2013. Accessed June 24, 2025.2. Rao, T. S., & Andrade, C. (2011). The MMR vaccine and autism: Sensation, refutation, retraction, and fraud. Indian Journal of Psychiatry, 53(2), 95–96. 10.4103/0019-5545.82529.
3. Mehrpour, O., Sadeghi, M. Toll of acute methanol poisoning for preventing COVID-19. Arch Toxicol 94, 2259–2260 (2020). https://doi.org/10.1007/s00204-020-02795-2.
4. Let’s flatten the infodemic curve. World Health Organization. https://www.who.int/news-room/spotlight/let-s-flatten-the-infodemic-curve. Published October 21, 2020. Accessed June 24, 2025.
5. How to Address COVID-19 Vaccine Misinformation. Centers for Disease Control and Prevention. https://archive.cdc.gov/www_cdc_gov/vaccines/covid-19/health-departments/addressing-vaccine-misinformation.html. Updated November 3, 2021. Accessed June 24, 2025.
6. Myths and Facts about COVID-19 Vaccines. Centers for Disease Control and Prevention. https://archive.cdc.gov/#/details?url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/facts.html. Last Updated February 16, 2023. Accessed June 24, 2025.
7. Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Authorizes Changes to Simplify Use of Bivalent mRNA COVID-19 Vaccines. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-authorizes-changes-simplify-use-bivalent-mrna-covid-19-vaccines. April 18, 2023. Accessed June 24, 2025.
8. Understanding How Vaccines Work. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/conversations/understanding-vacc-work.html. Last Updated May 23, 2022. Accessed June 24, 2025.
9. Markov, P.V., Ghafari, M., Beer, M. et al. The evolution of SARS-CoV-2. Nat Rev Microbiol 21, 361–379 (2023). https://doi.org/10.1038/s41579-023-00878-2
10. COVID-19 Vaccines for People Who Would Like to Have a Baby. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/covid/vaccines/planning-for-pregnancy.html?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/planning-for-pregnancy.html. Updated September 12, 2023. Accessed June 24, 2025.
11. Staying Up to Date with COVID-19 Vaccines. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/covid/vaccines/stay-up-to-date.html. Published April 2020. Accessed June 24, 2025.
12. Development & Approval Process. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/drugs/development-approval-process-drugs. Published August 8, 2022. Accessed June 24, 2025.
13. COVID-19 State of Vaccine Confidence Insights Report. The Centers for Disease Control and Prevention. https://archive.cdc.gov/#/details?url=https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/downloads/SoVC_report24.pdf. Published March 28, 2022. Accessed June 24, 2025.
14. Coronavirus (COVID-19) Update: June 25, 2021. U.S. Food & Drug Administration. https://www.cdc.gov/vaccine-safety/vaccines/covid-19.html. Published June 25, 2021. Accessed June 24, 2025.
15. Clinical Considerations: Myocarditis and Pericarditis after Receipt of COVID-19 Vaccines Among Adolescents and Young Adults. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/myocarditis.html. Last reviewed October 10, 2023. Accessed June 24, 2025.
16. Use of mRNA COVID-19 Vaccine After Reports of Myocarditis Among Vaccine Recipients: Update from the Advisory Committee on Immunization Practices. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7027e2.htm. Last reviewed July 8, 2021. Accessed June 24, 2025.
17. Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID). Autism and Vaccines. Atlanta, GA: Division of Healthcare Quality Promotion, CDC. Published December 1, 2021. Accessed on June 24, 2025. Available at: https://www.cdc.gov/vaccine-safety/about/autism.html?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/autism.html.
18. Noemí Morejón-Llamas and F. J. Cristòfol (2023) Monkeypox, Disinformation, and Fact-Checking: A Review of Ten Iberoamerican Countries in the Context of Public Health Emergency. Available at: https://www.mdpi.com/2078-2489/14/7/390%20. Accessed on June 24, 2025.
19. Helen Petousis-Harris, BSc, PGDipSci (Dist), PhD, Plasmid-gate: Debunking the DNA contamination claims in mRNA vaccines. Published October 17, 2024. Available at: https://www.globalvaccinedatanetwork.org/news/plasmid-gate_debunking_the_DNA_contamination_claims_in_mRNA_vaccines Accessed on June 24, 2025
20. World Economic Forum (2022). Conversation with Albert Bourla, CEO of Pfizer | Davos | #WEF22 (YouTube Channel). Available at: https://www.youtube.com/watch?v=9ccd3LMNMl8&t=162s Accessed on June 24, 2025.
21. The Facts, Pfizer Responds to Misinformation & Disinformation. Available at: https://www.pfizer.com/about/responsibility/misinformation. Accessed on June 24, 2025.